جریان های شکافنده
مقدمه
یکی از سرگرمی های کنار ساحل تماشا و بازی و شنا در امواج است. امواجی که احتمالاً توسط باد صدها مایل دورتر ایجاد شده است. این امواج قبل از اینکه به ساحل برسند، مسافت زیادی را در آب های عمیق طی می کنند. هنگامی که موج به ساحل نزدیک می‌شود و عمق آب کمتر می شود، ارتفاع موج افزایش می یابد در حالی که طول آن کاهش پیدا می کند. این امر باعث می‌شود شیب موج شدیدتر شود. این شیب شدیدتر موج به نوبه خود باعث ناپایدار شدن آن می‌شود و با فروپاشی بر روی خود به شکل "شکسته" تبدیل می‌شود. شکستن امواج حباب های هوای زیادی را در آب به دام می اندازد و آب را سفید و کف آلود می کند که به آن آب سفید (whitewater) می گویند.
همانطور که آب سفید به سمت ساحل حرکت می کند، نه تنها در ساحل انباشته نمی شود (وگرنه کل ساحل زیر آب خواهد بود!)، بلکه به لطف جریان های قوی و باریکی که به آن جریان های شکافنده می گویند، به سمت دریا برمی گردند. در حالی که انواع مختلفی از جریان های شکافنده وجود دارد، بیشتر آنها درست مانند رودخانه ها هستند - آنها در کانال های عمیق تری بین ساندبارهای کم عمق جریان پیدا می کنند. ساندبارها تپه‌های شنی زیر آب هستند که در شکل‌ها و اندازه های متفاوتی وجود دارند و اغلب کانال‌های عمیق‌تری از میان آنها عبور می‌کنند. جریان های شکافنده در اثر شکستن امواج ایجاد می شوند و ساندبارها نقش مهمی در این امر ایفا می کنند. از آنجایی که امواج، بیشتر در نواحی کم عمق می شکنند، شکست امواج و آب سفید زیادی در میان ساندبارها وجود دارد، اما نه به اندازه کانال ها، جایی که آب عمیق تر است. این بدان معناست که آسان‌ترین راه برای برگشت آب به سواحل از طریق کانال‌های عمیق‌تر است و بیشتر جریان‌های شکافنده در آنجا شکل می‌گیرند. شکل 1 نشان می دهد که این الگوی گردش آب چگونه به نظر می رسد. همه سواحل دارای جریان‌های شکافنده نیستند، اما اگر امواج در حال شکستن (آب سفید) را در یک منطقه وسیع موج‌سواری مشاهده کردید، ممکن است شکافی وجود داشته باشد.
توضیحات تکمیلی
بسیاری از سواحل دنیا، پتانسیل ایجاد جریان‌های شکافنده را دارند. این جریان یکی از خطرناک‌ترین جریان ها برای شناگران است که می تواند در نزدیکی سواحل اقیانوس ها، دریاها و دریاچه ها تشکیل شود. در سواحل ایران نیز عمدتاً در سواحل دریای خزر و دریای عمان شاهد شکل گیری این جریان هستیم. البته به این معنا نیست که در سایر محدوده ها امکان شکل‌گیری این جریان نباشد. این جریان ها از نظر علمی معمولاً در دوره های زمانی چند ساعت تا چند روز و با سرعت جریان میانگین حدود پنج دهم متر بر ثانیه تشکیل می شوند و در اختلاط کرانه ای گرما، آلاینده ها، مواد مغذی و گونه های دریایی مختلف حائز اهمیت هستند.
جریان‌های شکافنده به دلیل مخاطرات برای شناگران، مهم هستند. جریان شکافنده می‌تواند به سرعت شناگران ناآگاه با تمام توانمندی در زمینه شنا را به آب های عمیق‌تر منتقل کند و اغلب به دلیل ایجاد خستگی و وحشت در شناگران منجر به غرق شدن آنها می شود.
جریان های شکافنده سیستم پیچیده ای دارند و از نظر محل و امکان وقوع می توانند به صورت گذرا و موقتی یا پایدار در یک منطقه ایجاد شوند. در ادبیات علمی جریان های شکافنده به روش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند که این دسته‌بندی ها با دشواری هایی در تفسیر و ابهاماتی روبرو هستند.
 |  |
1 | 2 |
 |  |
3 | 4 |
انواع جریان شکافنده توسط هیدرودینامیک منطقه ساحلی و امواج کنترل می‌شوند. از نظر عوامل کنترل کننده غالب، این جریان ها می‌توانند به سه دسته تقسیم شوند؛ جریان‌های شکافنده ای که فقط در اثر عوامل هیدرودینامیکی و در غیاب عوامل مورفولوژیکی ایجاد می شوند که وقوع آنها از نظر زمانی و مکانی می‌تواند تغییر کند. جریان‌های شکافنده ناشی از فرآیندهای هیدرودینامیکی که به شدت تحت تاثیر تغییرات طبیعی در مورفولوژی بستر هستند و جریان‌های شکافنده‌ای که در اثر شرایط مرزی جانبی سخت نظیر وجود دماغه های طبیعی یا سازه های انسان‌ساز مانند اسکله‌ها و موج‌شکن ها ایجاد می‌شوند.
جریان شکافنده اقیانوس و دریاها
این جریان ها در شرایط وجود امواج با ارتفاع کم یا زیاد می توانند در نواحی ساحلی ایجاد شوند. در شرایطی که امواج ارتفاع کمی دارند این جریان ضعیف ایجاد می شود و در شرایطی که دریا مواج تر است، شدت این جریان ها افزایش می یابد. اغلب این جریان ها در کانال محدودی با سرعت حدود پنج دهم متر بر ثانیه از سمت ساحل به سمت دریا برقرار می شوند که سرعت آنها می تواند به بیش از ۲ متر بر ثانیه هم برسد. در این شرایط حتی قوی ترین شناگر هم نمی تواند برخلاف جهت این جریان شنا کند و در صورت مقابله با این جریان به دلیل خستگی مفرط و ترس و وحشت دچار غرق شدگی می‌شود.
این جریان ها می‌توانند در هر زمانی از سال در شرایطی که دریا مواج است ایجاد شوند ولی مخاطره اصلی آن در فصل شنا برای گردشگران ساحلی است به طوری که می‌توان این جریان را عامل اصلی اکثر غرق‌شدگی ها معرفی کرد.
شناسایی مناطقی که پتانسیل ایجاد جریان شکافنده در آن محدوده بالا است یا مناطقی که این جریان‌های پایدار در آن محدوده وجود دارند، حائز اهمیت است. انجام این کار مستلزم مطالعات و شبیه‌سازی های دقیق است. البته شناسایی تمام نواحی مستعد ایجاد جریان شکافنده و پیش‌بینی انواع جریان شکافنده تا حدودی غیرممکن است. با وجود این، شناسایی این نواحی می‌تواند در انتخاب نواحی مجاز و ممنوع شنا کمک کند. عاملی که می‌تواند تاثیر بیشتری در این زمینه داشته باشد، اطلاع رسانی مناسب و آگاهی دادن به گردشگران ساحلی در خصوص وجود این جریان هاست. یکی از دلایل غرق شدن افراد، ترس ناشی از نداشتن آگاهی است.
در برخی محدوده‌های دریای کاسپی پس از اینکه اندکی از ساحل دور می شویم، احساس می‌کنیم عمق آب کم شده است. علت این امر قرار گرفتن روی پشته رسوبی است و ممکن است با اندکی جابجایی در کانال جریان شکافنده قرار گیریم و شرایط سختی ایجاد شود. در این شرایط شناگر شوکه می‌شود و در صورت نداشتن آگاهی کافی در مورد نحوه مواجهه با این جریان سعی می‌کند بر خلاف جریان شنا کند که معمولاً همین موضوع منجر به غرق شدن فرد می‌شود.
اطلاع‌رسانی کافی در خصوص وجود و ماهیت این جریان ها و نحوه فرار از این جریان ها نقش کلیدی در نجات جان شناگران دارد. اطلاع رسانی می‌تواند از طریق رسانه ها، نصب علائم هشدار و پارچه نوشته‌های آموزشی در نواحی ساحلی یا چاپ جزوه های آموزشی و توزیع مناسب آن میان گردشگران ساحلی باشد. البته برای درازمدت می‌توان آموزش را از طریق محتوای آموزشی مدارس برنامه ریزی کرد.
زمانی که فردی در جریان شکافنده قرار می‌گیرد و ناگهان احساس می‌کند با جریان آب قوی به سمت دریا کشیده می شود، باید موارد ذیل را رعایت کند تا با طی مسافتی بتواند از این جریان خارج شود:
* شناگر باید آرامش خود را حفظ کند
* با توجه به اینکه این جریان ها تقریباً به صورت عمود بر خط ساحل و به سمت دریا ایجاد می شوند، فردی که در مسیر این جریان قرار می گیرد، هرگز نباید با این جریان مقابله کند و بر خلاف جهت جریان یعنی به سمت ساحل شنا کند. شنا کردن در جهت مخالف این جریان احتمال خستگی و غرق شدن شناگر را به شدت افزایش می‌دهد
* در صورتی که شناگر در کانال جریان شکافنده قرار گرفت، باید اندکی در مسیر و جهت جریان شنا کند یا خود را به صورت شناور حفظ کند و به تدریج با شنا کردن به صورت مایل از مسیر جریان خارج شود
* در صورتی که با شنا کردن به صورت مایل از جریان شکافنده خارج نشدید، همراه با جریان حرکت کنید و خود را روی آب شناور نگاه دارید. پس از طی مسافتی سرعت جریان کاهش می‌یابد و می‌توانید به صورت مایل از این جریان خارج شوید و سپس به سمت ساحل شنا کنید
* در صورتی که متوجه شدید فردی در جریان شکافنده گرفتار شده، فقط با داشتن توانمندی بالای شنا و با جلیقه نجات برای کمک به او اقدام کنید
دانستن این نکته مفید است که جریان شکافنده فرد را به زیر آب نمی برد و این جریان یک جریان سطحی و رو به دریا است که در یک کانال تقریباً عمود بر ساحل ایجاد می شود. همین که فرد گرفتار در کانال جریان بتواند بر ترس و وحشت خود غلبه کند، با رعایت نکاتی که ذکر شد، می‌تواند از این جریان خارج شود.
توصیه می شود در مناطق مشخص شده و مجاز شنا که در آنجا گروه نجات غریق حضور دارد، شنا کنند. همچنین به علائم و هشدارها توجه کافی شود. از شنا کردن در اطراف سازه‌های ساحلی نظیر موج‌شکن ها و سایر سازه‌های ساحلی اجتناب کنیم زیرا احتمال وجود جریان شکافنده در مجاورت آنها زیاد است.
جریان‌های شکافنده ویژگی‌های بصری دارند که در صورت مشاهده آنها باید از شنا کردن در آن محدوده خوددداری کنیم. معمولا وقتی در خشکی هستیم با فاصله گرفتن از خط ساحل و قرار گرفتن بر یک بلندی ممکن است شواهدی از وجود جریان شکافنده دیده شود مانند اینکه در محلی که جریان شکافنده ایجاد می‌شود معمولاً سطح آب صاف و آرامتر از نواحی مجاور آن به نظر می‌رسد و تغییری در الگوی شکست امواج دیده می‌شود.
سطح جریان شکافنده معمولاً کف آلود به نظر می‌رسد؛ زیرا جریان شکافنده، کف موجود در سطح آب را از ساحل به سمت دریا جابه‌جا می‌کند. در محدوده جریان شکافنده رنگ آب ممکن است با آب اطراف متفاوت باشد و وابسته به زاویه تابش خورشید، رنگ آب می‌تواند تیره‌تر یا روشن‌تر از آب اطراف باشد. گاهی اوقات در محدوده جریان شکافنده ملاحظه می شود کف روی آب یا زباله های شناور از سمت ساحل به سمت دریا حرکت می‌کند، در حالی که در مجاورت آن اجسام شناور یا کف روی آب به سمت ساحل رانده می‌شوند.
برای اطلاعات بیشتر می توانید این گزارش ویدئویی را ملاحظه بفرمایید