یادداشت رئیس پژوهشگاه به مناسبت روز جهانی اقیانوس‌ها و دریاها
یادداشت رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی به مناسبت روز جهانی اقیانوس‌ها و دریاها – ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ (۸ ژوئن ۲۰۲۵)
دریا "شگفتی بی‌کران: پاسداری از آنچه پایدارمان می‌دارد"
اقیانوس، تنها گستره‌ای از آب نیست؛ حافظه‌ی زمین، نفسِ زیست‌کره، و آینه‌ای است که رابطه‌ی ما با جهان را بازمی‌تاباند. در روز جهانی اقیانوس‌ها و دریاها، ما نه صرفاً به بزرگداشت می‌پردازیم، بلکه به تأملی ژرف فرامی‌خوانیم: آیا هنوز می‌توانیم وارثی شایسته برای این گهواره‌ی شگفت‌انگیز حیات باشیم؟
در روز جهانی اقیانوس ها، ما نه فقط به ژرفای آب‌ها، بلکه به ژرفای پرسش‌های وجودی خود می‌نگریم: اقیانوس ها و دریاها برای ما چه معنایی دارند؟ آیا تنها منبعی برای بهره‌کشی هستند، یا هم‌خانه‌ای که باید با فروتنی در کنار آن زیست؟
امسال، در میانه‌ی «دهه‌ی علوم اقیانوسی سازمان ملل برای توسعه‌ی پایدار»، شعار جهانی "شگفتی بی‌کران: پاسداری از آنچه پایدارمان می‌دارد"، ما را به یاد عظمت و شکنندگی دریاها می‌اندازد. شگفتی نه صرفاً به معنای زیبایی، که به معنای بُهتِ فلسفی در برابر نظمی است که هنوز نمی‌شناسیم، و مسئولیتی که نمی‌توانیم نادیده بگیریم.
اقیانوس‌ها دیگر اسطوره‌ی بی‌پایانی نیستند. آن‌ها به آستانه‌ی ظرفیت خود رسیده‌اند: از گرمایش بی‌سابقه‌ی آب‌ها و اسیدی‌شدن خاموش آن‌ها، تا سیل پلاستیک و نابودی تنوع زیستی. هر موج، اکنون حامل پیامی اضطراری است. این بحران، صرفاً زیست‌محیطی نیست؛ بحرانِ رابطه‌ی ما با طبیعت، بحرانِ اخلاق، عدالت، و آینده است.
اقیانوس‌ها حافظه‌ی زمین‌اند. رسوبات ژرف دریا، روایت‌گر دگرگونی‌های اقلیمی میلیون‌ها سال‌اند و به ما هشدار می‌دهند: آنچه اکنون رخ می‌دهد، شتابی بی‌سابقه دارد. در برابر این تغییرات خاموش، و ژرفناهای تاریک و ناشناخته مسئولیت اخلاقی ما آغاز می‌شود: شنیدن و پاسخ دادن و استفاده با احترام.
علم، حقیقت را عیان کرده است: بیش از نیمی از اکسیژن ما از فیتوپلانکتون‌هاست؛ اقیانوس ۹۳٪ گرمای اضافه را جذب کرده؛ بیش از ۹۰٪ذخایر ماهیگری یا در حال فروپاشی‌اند یا به آستانه‌ی آن رسیده‌اند. این داده‌ها فریادند، اگر گوش داشته باشیم.
اکنون زمان آن است که دریابیم انسان‌محوری با اقیانوس‌محوری معنا می یابد. باید خرد علمی را با دانایی بومی، و فناوری را با مسئولیت اخلاقی در هم آمیزیم. باید درک کنیم که نجات اقیانوس، نجات خود ماست – نه در آینده‌ای دور، که در نفسی که هم‌اکنون می‌کشیم.
پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، به عنوان مرجع ملی در دانش اقیانوسی و علوم دریایی، خود را متعهد می‌داند که این خرد ترکیبی – علمی، فلسفی، بومی – را به زیربنای سیاست‌گذاری و آگاهی عمومی بدل سازد. ما باور داریم که آینده‌ی حیات، به کیفیت رابطه‌ی ما با اقیانوس‌ها گره خورده است. از این رو، تلاش‌های ما در حوزه‌ی پژوهش، پایش، آموزش، همکاری‌های بین‌المللی، و تولید دانش بومی، همگی در راستای تحقق این مسئولیت است.
ما از تمامی نهادها، دانشمندان، پژوهشگران، هنرمندان، فعالان و جوامع محلی دعوت می‌کنیم تا با هم، این «شگفتی بی‌کران» را پاس بداریم؛ نه تنها برای آنکه هست، بلکه برای آنکه ما را پایدار نگه می‌دارد.
در این روز جهانی اقیانوس‌ها و دریاها، بپرسیم: آیا ما هنوز می‌توانیم شنونده‌ی نجواهای حیات بخش اقیانوس ها و دریاها باشیم؟پاسخ در آینده نیست؛ در تصمیمی است که همین امروز می‌گیریم.
دکتر مرتضی توکلی
رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی
۱۸ خرداد ۱۴۰۴