مرکز ملی تحقیقات جنوبگان
مقدمه
بر اساس معاهده جنوبگان مصوب 1959 میلادی، جنوبگان با مساحت بیش از 34 میلیون کیلومتر مربع، تمام محدوده جنوبی تر از عرض جغرافیایی 60 درجه جنوبی (20% از مساحت نیم‌کره جنوبی) را در بر می‌گیرد که شامل قاره قطب جنوب، اقیانوس جنوبی، صفحات یخی، آب‌ها و جزایر واقع در این منطقه است. قاره قطب جنوب پنجمین قاره از نظر وسعت با مساحت حدود 14 میلیون کیلومتر مربع است که بیش از 30% از ناحیه جنوبگان را در بر می گیرد. متخصصان حقوق بین الملل و جغرافیای سیاسی بر این باورند که قطب‌های زمین، به ویژه جنوبگان (قاره قطب جنوب و اقیانوس جنوبی) به عنوان اولویت‌های جدید قدرت های جهانی برای تملک و اثرگذاری سیاسی و اقتصادی در آینده دنیا مطرح شده‌اند . بیش از 40 کشور جهان به دلیل درک اهمیت این منطقه و برای دستیابی به منافع علمی، اقتصادی و سیاسی جنوبگان، مراکز ملي تحقيقات قطبي را در کشورهای خود تاسیس کرده‌اند. این مراکز بر روي زمينه‌هاي علمي بسيار وسيعي نظير اقيانوس‌شناسي، فيزيک جو، هواشناسي، اخترشناسي، يخ‌شناسي، زيست‌شناسي، مطالعات حقوقي، اجتماعی و سياسي و بسياري ديگر از شاخه هاي علوم فعاليت مي‌کنند و فراهم آورنده، تسهيل کننده و هماهنگ کننده بسياري از اين فعاليت‌ها در عرصه ملي و بين‌المللي براي اين کشورها هستند.
مرکز ملی تحقیقات جنوبگان با هدف هم گام شدن علمی و عملیاتی فعالیت ها در زمینه قاره جنوبگان در سال 1392 در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی تاسیس گردید و در سال 1393 به عضویت کمیته علمی تحقیقات جنوبگان SCAR که یک کمیته بین المللی است، در آمده است. این مرکز به انجام مطالعات در زمینههای حقوقی، اقتصادی، ویژگی‌های محیطی و فعالیت ایستگاه‌های تحقیقاتی در جنوبگان با هدف پیوستن جمهوری اسلامی ایران به معاهده جنوبگان می‌پردازد. اهداف اصلی مرکز عبارتند از:
1. تحقیقات علمی: انجام مطالعات در زمینههای حقوقی، اقتصادی، و ویژگی‌های محیطی جنوبگان.
2. همکاری بین المللی: مشارکت در نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی بین المللی و همکاری با کشورهای دارای پایگاه تحقیقاتی در جنوبگان.
3. آموزش و تربیت نیروی انسانی: تربیت نیروی انسانی متخصص از طریق دوره‌های آموزشی مرتبط با علوم جنوبگان.
4. فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی: جلب نظر و مشارکت دانشگاهیان و پژوهشگران کشور به تحقیقات جنوبگان و اطلاع‌رسانی در این زمینه.
اهمیت تحقیقات در جنوبگان
از آنجا که با قاره‌ای بزرگتر از قاره اروپا سرو کار داریم؛ بنابراین تحقیقات در جنوبگان به دلایل متعدد علمی، اقتصادی، زیست محیطی، روابط بین‌المللی و غیره اهمیت ویژهای دارد. در زیر به برخی این موارد اشاره شده است.
1. تغییرات اقلیمی: جنوبگان به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعه تغییرات اقلیمی جهانی عمل می‌کند. یخ‌های جنوبگان اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخچه اقلیمی زمین ارائه می‌دهند و تغییرات در این منطقه می‌تواند تأثیرات گستردهای بر سطح دریاها و الگوهای آب و هوایی جهانی داشته باشد.
2. تنوع زیستی: جنوبگان خانه گونههای منحصر به فردی از حیات است که در هیچ جای دیگری از جهان یافت نمیشوند. مطالعه این گونه‌ها می‌تواند به درک بهتر از تنوع زیستی و سازگاری‌های زیستی کمک کند.
3. منابع طبیعی: جنوبگان دارای منابع معدنی و انرژی فراوانی است، از جمله زغال سنگ، هیدروکربنها، سنگ آهن، پلاتین، مس، کروم و اورانیوم. هرچند استخراج این منابع به دلیل شرایط سخت محیطی و قوانین حفاظت از محیط زیست محدود است، اما تحقیقات در این زمینه می‌تواند به بهره برداری پایدار از این منابع کمک کند.
4. همکاری بین‌المللی: تحقیقات در جنوبگان نیازمند همکاری بین المللی است. این همکاری‌ها می‌تواند به تقویت روابط بین کشورها و تبادل دانش و فناوری منجر شود.
5. پیشرفت علمی: جنوبگان به عنوان یک محیط چالش‌برانگیز، فرصت‌های بی‌نظیری برای پیشرفتهای علمی و فناوری فراهم می‌کند. تحقیقات در این منطقه می‌تواند به توسعه فناوری‌های جدید و بهبود روش‌های علمی منجر شود. تحقیقات در جنوبگان نه تنها به درک بهتر از محیط زیست و تغییرات اقلیمی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه فناوری‌های جدید و تقویت همکاری‌های بین المللی نیز منجر شود.
دستاوردهای علمی
1- پروژه ملی و بین المللی:
- پروژه بین‌المللی همکاری ایران و روسیه: Antarctic Polar Lows and their Role in The Ocean-Ice-Atmosphere System. 2-3
2- پروژه انجام شده:
3- مقالات منتشر شده:
- انتشار مقاله علمی در مجله JGR تحت عنوان:
Farjami, H., & Kazemi, A. F. (2024). Spatiotemporal patterns of polar low activity over the Southern Ocean. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 129(4), e2023JD039832. (IF: 5.217).
- Farjami, H., & Kazemi, A. F. (2024). Assessing the Role of Heat Flux in Polar Low Activity in the Southern Ocean. Journal of Geophysical Research (under review) -
Farjami, H. and Esmaeili, M., 2023. Antarctic Wind Field anomalies and polar lows. Journal of Oceanography, 13(52), pp.64-75. 4-3
عملیاتی کردن مدل عددی:
مدل عددی جوی مخصوص قطب با عنوان Polar-WRF. 5-3
همکاری های علمی با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی:
- راهنمایی و هدایت رساله‌ی دکتری در زمینه بررسی و پیش‌بینی امواج ناشی از کم فشارهای قطبی در جنوبگان با همکاری دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
- حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی مرتبط با مطالعات جنوبگان
- داوری کتاب‌ها و مقالات مرتبط با جنوبگان
- بررسی حضور جمهوری اسلامی ایران در جنوبگان
- دانشجویان دکتری دانشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی
نشست‌های علمی – تخصصی:
- برگزاری اولین نشست علمی – تخصصی«تبیین ظرفیت ها و راهبردهای تحقیقاتی در جنوبگان»
- رونمایی از نخستین کتاب از کتاب« سفر به جنوبگان، قاره یخی»- آبان ماه ۱۴۰۲
- دعوت از محققین شمالگان و جنوبگان جهت ارایه تجربیات حضور و زیست در قطبین: دکتر محمدرضا شکری- دکتر سمیه نهاوندیان- مهندس میر علیرضا مهنا
- برگزاری دومین نشست علمی– تخصصی «تشریح فعالیت های انجام شده و پیش رو در جنوبگان»– اسفند ماه 1402
- مقدمات ایجاد کمیته تخصصی راهبردی ایجاد پایگاه و تحقیقات در جنوبگان
فعالیتهای بین المللی
- حضور مجازی در نشست‌های کمیته علمی تحقیقات جنوبگان (SCAR)؛ the AFoPS (the Asian Forum for Polar Sciences
- مشارکت در نشست‌های تخصصی و ارائه سخنرانی
- اهمیت جنوبگان و ایجاد ایستگاه تحقیقات در جنوبگان - دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی
- بررسی حقوقی پیوستن ایران به معاهده جنوبگان - سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
- بررسی جنبه‌های مختلف ایجاد ایستگاه تحقیقاتی جمهوری اسلامی ایران در جنوبگان و فعالیت در آن. مرکز مطالعات مد دانش
- برنامه حضور جمهوری اسلامی ایران در جنوبگان- کمیته ملی اقیانوس‌شناسی
چالشها و راهکارها
تحقیقات در جنوبگان با چالش‌های متعددی روبرو است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
1. شرایط آب و هوایی سخت: جنوبگان سردترین و بادخیزترین قاره جهان است. دمای بسیار پایین و بادهای شدید، کار را برای محققان دشوار می‌کند.
2. دسترسی محدود: جنوبگان به دلیل موقعیت جغرافیایی دورافتاده، دسترسی به آن بسیار مشکل است. حمل و نقل تجهیزات و محققان به این منطقه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هزینه‌های بسیار زیاد است.
3. چالش‌های فنی و تجهیزاتی: برای انجام تحقیقات در جنوبگان، نیاز به تجهیزات خاص و مقاوم در برابر شرایط سخت محیطی است. این تجهیزات باید بتوانند در دماهای بسیار پایین و شرایط جوی نامساعد کارایی داشته باشند.
4. مسائل حقوقی و بین‌المللی: جنوبگان تحت توافقنامه‌های بین‌المللی قرار دارد که استفاده از منابع طبیعی و انجام تحقیقات در این منطقه را محدود می‌کند. هماهنگی با این قوانین و پروتکل‌ها یکی از چالش‌های مهم در زمینه حضور و تحقیقات در جنوبگان است.
5. حفاظت از محیط زیست: جنوبگان یکی از مناطق حساس و بکر جهان است. هرگونه فعالیت تحقیقاتی باید با دقت و توجه به حفاظت از محیط زیست انجام شود تا آسیب‌های زیست‌محیطی را به حداقل برساند. این چالشها نشان می‌دهند که تحقیقات در جنوبگان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری بین‌المللی و استفاده از فناوری‌های پیشرفته است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود عملکرد
برای مقابله با چالش‌های تحقیقات در جنوبگان، چندین راهکار وجود دارد که می‌تواند به بهبود شرایط حضور جمهوری اسلامی ایران در جنوبگان کمک نماید:
1- توسعه فناوری‌های مقاوم: استفاده از تجهیزات و فناوری‌هایی که بتوانند در شرایط سخت جنوبگان کار کنند، بسیار مهم است. این شامل لباس‌های گرم، وسایل نقلیه مقاوم به سرما و تجهیزات علمی پیشرفته می‌شود.
2- همکاری بین‌المللی: همکاری با کشورهای دیگر و استفاده از پایگاه‌های تحقیقاتی مشترک می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و دسترسی به منابع و اطلاعات را بهبود بخشد.
3- برنامه‌ریزی دقیق: برنامه‌ریزی دقیق برای حمل و نقل و تأمین تجهیزات، می‌تواند از مشکلات لجستیکی جلوگیری کند. این شامل برنامه‌ریزی برای شرایط اضطراری و تأمین منابع غذایی و پزشکی نیز می شود.
4- آموزش و آماده‌سازی محققان: آموزش محققان برای کار در شرایط سخت جنوبگان و آماده‌سازی آنها برای مواجهه با چالش‌های احتمالی، می‌تواند به بهبود عملکرد و کاهش خطرات کمک کند.
5- حفاظت از محیط زیست: اجرای پروتکل‌های محیط زیستی و رعایت قوانین بین‌المللی برای حفاظت از محیط زیست جنوبگان، از اهمیت بالایی برخوردار است. این شامل مدیریت پسماندها و جلوگیری از آلودگی محیط زیست می شود.
6- استفاده از داده‌های ماهواره‌ای: استفاده از داده‌های ماهواره‌ای برای نظارت بر تغییرات محیطی و شرایط جوی جنوبگان، می‌تواند به محققان کمک کند تا بهتر برنامه‌ریزی کنند و از خطرات احتمالی جلوگیری کنند.
این راهکارها می‌توانند به بهبود شرایط تحقیقات در جنوبگان کمک کنند و به محققان امکان دهند تا با چالش‌های موجود بهتر مقابله کنند.