مرکز ملی تحقیقات جنوبگان
مقدمه
بر اساس معاهده جنوبگان مصوب 1959 میلادی، جنوبگان با مساحت بیش از 34 میلیون کیلومتر مربع، تمام محدوده جنوبی تر از عرض جغرافیایی 60 درجه جنوبی (20% از مساحت نیم کره جنوبی) را در بر می گیرد که شامل قاره قطب جنوب، اقیانوس جنوبی، صفحات یخی، آب ها و جزایر واقع در این منطقه است. قاره قطب جنوب پنجمین قاره از نظر وسعت با مساحت حدود 14 میلیون کیلومتر مربع است که بیش از 30% از ناحیه جنوبگان را در بر می گیرد.
متخصصان حقوق بین الملل و جغرافیای سیاسی بر این باورند که قطبهای زمین، به ویژه جنوبگان (قاره قطب جنوب و اقیانوس جنوبی) به عنوان اولویت های جدید قدرت های جهانی برای تملک و اثرگذاری سیاسی و اقتصادی در آینده دنیا مطرح شده اند . بیش از 40 کشور جهان به دلیل درک اهمیت این منطقه و برای دستیابی به منافع علمی، اقتصادی و سیاسی جنوبگان، مراکز ملي تحقيقات قطبي را در کشورهای خود تاسیس کرده اند. این مراکز بر روي زمينه هاي علمي بسيار وسيعي نظير اقيانوس شناسي، فيزيک اتمسفر، هواشناسي، اخترشناسي، يخ شناسي، زيست شناسي، مطالعات حقوقي، اجتماعی و سياسي و بسياري ديگر ازشاخه هاي علوم فعاليت مي کنند و فراهم آورنده، تسهيل کننده و هماهنگ کننده بسياري از اين فعاليت ها در عرصه ملي و بين المللي براي اين کشورها هستند. از این میان، سی و یک کشور در قاره قطب جنوب پایگاه تحقیقاتی احداث کرده اند و به انجام فعالیت های علمی مشغول هستند.
مرکز ملی تحقیقات جنوبگان با هدف هم گام شدن علمی و عملیاتی فعالیت ها در زمینه قاره جنوبگان در سال 1392 در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی تاسیس گردید و در سال 1393 به عضویت کمیته علمی تحقیقات جنوبگان SCAR که یک کمیته بین المللی است، در آمده است. این مرکز به انجام مطالعات در زمینه های حقوقی، اقتصادی، ویژگی های محیطی و فعالیت ایستگاه های تحقیقاتی در جنوبگان با هدف پیوستن جمهوری اسلامی ایران به معاهده جنوبگان می پردازد.
اقدام‌های ملی
- رایزنی با مسئولان و تصمیم گیران برای تامین منابع مالی
- بررسی های حقوقی پیوستن به نظام معاهداتی جنوبگان
- جلب نظر و مشارکت دانشگاهیان و پژوهشگران کشور به تحقیقات جنوبگان
- فرهنگ سازی و اطلاع رسانی
- تجهیز مرکز ملی تحقیقات جنوبگان و جذب نیروی انسانی مورد نیاز
اقدام های بین المللی
- برگزاری کارگاه های آموزشی
- مشارکت فعال در نشست ها، همایش‌ها و کارگاه های آموزشی مربوط به تحقیقات جنوبگان
- همکاری با کشورهای صاحب پایگاه تحقیقاتی در جنوبگان
- تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه علوم جنوبگان از طریق گذراندن دوره‌های آموزشی مرتبط
- اقدام برای پیوستن به نظام معاهداتی جنوبگان
- عضویت در کمیته علمی تحقیقات جنوبگان
پروژه های انجام شده:
بررسی حقوقی پیوستن ج. ا. ایران به کمیته علمی تحقیقات جنوبگان (SCAR) و سامانه پایش اقیانوس جنوبی(SOOS) و نقش آن در حضور در جنوبگان و عضویت در سامانه معاهداتی جنوبگان، دکتر سیدضیاء الدین مدنی
نظام حقوقی بین المللی ناظر بر جنوبگان (بررسی معاهداتی، امنیتی و زیست محیطی)، دکتر سیدضیاء الدین مدنی
برآورد منافع کل اقتصادی ناشی از حضور ایران در جنوبگان برای اقتصاد کشور، دکتر شیما مدنی
پروژه‌های در حال اجرا:
بررسی امواج ناشی از کم فشارهای قطبی در دریاهای قطب جنوب با استفاده از اندازه‌گیری ماهواره ای و هوش مصنوعی، دکتر حسین فرجامی