توفان های حاره ای
مخاطرات دریایی به پدیده‌های طبیعی یا انسانی گفته می‌شود که در محیط‌های دریایی یا ساحلی رخ می‌دهند و می‌توانند تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر زندگی انسان، اکوسیستم‌های دریایی، زیرساخت‌ها و اقتصاد مرتبط با دریاها و سواحل بگذارند. این مخاطرات از فرآیندهای طبیعی مانند طوفان‌ها و زلزله‌های زیر آب تا فعالیت‌های انسانی نظیر آلودگی‌ها و بهره‌برداری‌های غیرمسئولانه از منابع دریایی متغیرند. اهمیت شناسایی و مدیریت این مخاطرات در حفظ امنیت جانی، زیست‌محیطی و اقتصادی مناطق ساحلی و دریایی بسیار حیاتی است.
دسته‌بندی مخاطرات دریایی
1. مخاطرات طبیعی دریایی این دسته شامل پدیده‌های طبیعی و زمین‌شناختی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از فعل و انفعالات جوی، زمین‌شناختی، و هیدرولوژیکی به وجود می‌آیند. مخاطرات طبیعی دریایی را به دو دسته کلی مخاطرات هیدرودینامیکی و مخاطرات زیستی تقسیم بندی میکنند.
الف - مخاطرات هیدرودینامیکی دریایی به مخاطراتی اشاره دارد که در اثر دینامیک‌های آب در محیط‌های دریایی و اقیانوسی ایجاد می‌شوند. این مخاطرات می‌توانند تاثیرات مخرب و گسترده‌ای بر محیط‌های ساحلی، جمعیت‌های انسانی، سازه‌های ساحلی و فعالیت‌های دریایی داشته باشند.
طوفان‌های دریایی (Cyclones, Hurricanes, Typhoons) به گردبادهای شدید جوی گفته می‌شوند که در مناطق گرمسیری اقیانوس‌ها تشکیل شده و با بادهای بسیار شدید، بارش‌های سنگین و امواج بزرگ همراه هستند. در مناطق مختلف جهان این پدیده با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود؛ به عنوان مثال در اقیانوس اطلس و شرق اقیانوس آرام به آن‌ها هاریکان (Hurricane)، در غرب اقیانوس آرام تایفون (Typhoon) و در اقیانوس هند و بخش‌های دیگری از اقیانوس آرام سیکلون (Cyclone) می‌گویند. این طوفان‌ها از شدیدترین مخاطرات طبیعی در مناطق ساحلی هستند که نه تنها به سازه‌ها و زیرساخت‌های ساحلی آسیب می‌رسانند بلکه با ایجاد امواج بزرگ و سیلاب‌های ساحلی، مناطق مسکونی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این طوفان‌ها بر اساس شدتشان طبقه‌بندی می‌شوند.
طبقه‌بندی شدت طوفان‌های دریایی
برای طبقه‌بندی طوفان‌های دریایی، از سیستم‌های مختلفی استفاده می‌شود که بیشتر بر اساس سرعت بادهای پایدار (Sustained Winds) و اثرات ناشی از طوفان طبقه‌بندی می‌شوند. یکی از شناخته‌شده‌ترین این سیستم‌ها، مقیاس سفیر-سیمپسون (Saffir-Simpson) است که به طور عمده برای طبقه‌بندی هاریکان‌ها در اقیانوس اطلس و شرق اقیانوس آرام استفاده می‌شود.
مقیاس سفیر-سیمپسون:
این مقیاس بر اساس سرعت بادهای پایدار به 5 دسته تقسیم می‌شود:
دسته 1: سرعت باد 119 تا 153 کیلومتر بر ساعت – آسیب‌های کم.
دسته 2: سرعت باد 154 تا 177 کیلومتر بر ساعت – آسیب‌های متوسط به زیرساخت‌ها. 3. دسته 3: سرعت باد 178 تا 208 کیلومتر بر ساعت – آسیب‌های زیاد به ساختمان‌ها و گیاهان.
دسته 4: سرعت باد 209 تا 251 کیلومتر بر ساعت – آسیب‌های گسترده و تخریب‌های شدید.
دسته 5: سرعت باد بیش از 252 کیلومتر بر ساعت – تخریب‌های فراگیر و فاجعه‌آمیز.
در مناطق گرمسیری دیگر مانند اقیانوس هند، طوفان‌های دریایی با عنوان سیکلون شناخته می‌شوند. شدت سیکلون‌ها نیز به طور مشابه بر اساس سرعت باد و اثراتشان طبقه‌بندی می‌شود. در منطقه شمال اقیانوس هند، طوفان‌های گرمسیری معمولاً به سه دسته طوفان گرمسیری (Tropical Storm)، سیکلون (Cyclone) و سیکلون شدید (Severe Cyclone) تقسیم می‌شوند.
مثال‌هایی از طوفان‌های دریایی در جهان
طوفان کاترینا (Hurricane Katrina) ایالات متحده (2005) یکی از ویرانگرترین طوفان‌های هاریکان در تاریخ آمریکا بود که در سواحل خلیج مکزیک به ویژه در نیواورلئان خسارت‌های عظیمی به بار آورد. طوفان کاترینا در اوج خود به یک هاریکان دسته 5 تبدیل شد. این طوفان با بادهای بیش از 280 کیلومتر بر ساعت به سواحل آمریکا رسید، اما هنگام رسیدن به لوئیزیانا در دسته 3 قرار داشت. این طوفان جان بیش از 1800 نفر را گرفت و میلیاردها دلار خسارت به زیرساخت‌ها و خانه‌ها وارد کرد.
طوفان هایان (Typhoon Haiyan) فیلیپین (2013) یکی از شدیدترین طوفان‌های تایفون ثبت‌شده در تاریخ جهان بود که با سرعت بادهای بالای 315 کیلومتر بر ساعت فیلیپین را درهم کوبید. تایفون هایان یکی از قوی‌ترین طوفان‌های ثبت‌شده بود و در دسته 5 قرار داشت. بادهای این طوفان سرعتی بیش از 315 کیلومتر بر ساعت داشت و باعث تخریب‌های گسترده در فیلیپین شد. این طوفان منجر به مرگ بیش از 6300 نفر شد و خرابی‌های گسترده‌ای در مناطق ساحلی به وجود آورد.
طوفان نرجیس (Cyclone Nargis) میانمار (2008) این طوفان در میانمار باعث فاجعه‌ای انسانی شد که حدود 140,000 نفر را به کام مرگ کشاند. همچنین این طوفان به شدت زیرساخت‌ها و زمین‌های زراعی این کشور آسیبی زد و بسیاری از روستاهای ساحلی را تخریب کرد.
طوفان سندی (Hurricane Sandy) ایالات متحده (2012) طوفان سندی یک هاریکان دسته 2 بود که با بادهایی حدود 160 کیلومتر بر ساعت بخش‌هایی از کارائیب و سواحل شرقی آمریکا را تحت تأثیر قرار داد. یکی از بزرگترین طوفان‌های ثبت‌شده در منطقه اقیانوس اطلس بود که به ویژه نیویورک و نیوجرسی را با خسارت‌های گسترده مواجه کرد.
مثال‌هایی از طوفان‌های دریایی در منطقه دریاهای مجاور ایران
دریاهای مجاور ایران شامل دریای عمان و خلیج فارس، در نزدیکی مناطق گرمسیری قرار دارند و گاهی شاهد وقوع طوفان‌های دریایی (سیکلون‌ها) می‌شوند. به دلیل هم‌جواری با اقیانوس هند، طوفان‌های دریایی که در این اقیانوس شکل می‌گیرند، می‌توانند مناطق ساحلی جنوب ایران و کشورهای همسایه در اطراف دریای عمان را تحت تأثیر قرار دهند. طوفان گونو در دریای عمان و طوفان فت در اقیانوس هند نمونه‌هایی هستند که هر دو خسارات جانی و مالی زیادی شدند.
سیکلون گونو (Cyclone Gonu) دریای عمان (2007) این سایکلون دسته 5 با بادهایی به سرعت 265 کیلومتر بر ساعت یکی از شدیدترین سیکلون‌های گرمسیری بوده که در منطقه دریای عمان و اقیانوس هند شمالی ثبت شده است. این طوفان با بادهای قدرتمند و بارندگی‌های سنگین سواحل عمان، جنوب ایران (استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان) و پاکستان را درگیر کرد. سیکلون گونو باعث تلفات جانی، تخریب زیرساخت‌ها و خسارت‌های اقتصادی در عمان و بخش‌هایی از ایران شد. شهرهای ساحلی مانند مسقط و صور به شدت آسیب دیدند و منجر به مرگ بیش از ۵۰ نفر شد. خسارت‌های وارده به عمان در حدود 4 میلیارد دلار برآورد شد.
سیکلون فت (Cyclone Phet) دریای عمان (2010) طوفان فِت (Cyclone Phet) یکی از شدیدترین طوفان‌های گرمسیری بود که در شرق دریای عرب در 31 می سال ۲۰۱۰ شکل گرفت و کشورهای عمان، پاکستان و بخش‌هایی از هند را تحت تأثیر قرار داد. شرایط مساعد سطح دریا و برش باد پایین باعث شد که فِت به‌سرعت شدت بگیرد و به دسته ۴ (Category 4) برسد. این طوفان حداکثر سرعت بادهایی در حدود ۲۳۰ کیلومتر در ساعت داشت و از جمله شدیدترین طوفان‌های این منطقه محسوب می‌شود. در زمان رسیدن به عمان، طوفان به دسته ۲ کاهش یافت و سپس به‌عنوان یک طوفان ضعیف‌تر به پاکستان رسید.
سیکلون شاپالا (Cyclone Chapala) طوفان شاپالا در سال ۲۰۱۵ در دریای عرب شکل گرفت و به دسته ۴ (Category 4) ، با حداکثر سرعت باد ۲۴۰ کیلومتر در ساعت (۱۵۰ مایل در ساعت) رسید. این طوفان به عنوان یکی از قوی‌ترین طوفان‌هایی بود که دریای عرب و مناطق مجاور به خود دیده بودند. این طوفان در سواحل یمن و عمان باعث خسارت‌های فراوان شد. اثرات این طوفان تا حدی بر وضعیت جوی و دریایی در دریای عمان و بخش‌هایی از جنوب ایران تأثیر گذاشت.
تایفون پیان (Typhoon Phyan) طوفان پیان یک طوفان گرمسیری بود که در نوامبر ۲۰۰۹ در بخش شرقی دریای عرب شکل گرفت و در نهایت به دسته ۱ (Category 1) رسید. این طوفان حداکثر سرعت بادی در حدود ۱۲۰ کیلومتر در ساعت داشت و به‌عنوان یک طوفان چرخندی ضعیف‌تر در مقایسه با طوفان‌های قبلی شناخته می‌شود. پیان بیشتر سواحل غربی هند، به ویژه ایالت‌های ماهاراشترا و گجرات، را تحت تأثیر قرار داد. شهر بمبئی شاهد بارش‌های سنگین و جاری شدن سیلاب بود. طوفان پیان پس از عبور از سواحل غربی هند، به سوی پاکستان رفت، اما شدت آن به میزان زیادی کاهش یافت و تأثیرات جدی بر جای نگذاشت.
