دلنوشته روسای مراکز اقیانوس شناسی پژوهشگاه به مناسبت روز جهانی اقیانوس
دکتر صمد حمزه ئی رئیس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس( هرمزگان)
و عضو هیئت علمی پژوهشگاه
۸ ژوئن (۱۹ خرداد) روز جهانی اقیانوس را به مردم دنیا به ویژه ایرانیان عزیز تبریک عرض می کنم. اقیانوس ها بیش از دوسوم سطح زمین را پوشانده اند، بخش اعظم اکسیژن زمین را تامین می کنند، جذب دی اکسید کربن را انجام می‌دهند، اصلی‌ترین منبع تامین غذای زمین هستند و باعث کاهش اثرات نامطلوب بسیاری از آلاینده های انسان ساخت و کاهش اثرات تغییر اقلیم کره زمین هستند. اقیانوس‌ها به لحاظ اقتصادی نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند، شیلات و آبزی پروری، حمل و نقل دریایی، گردشگری دریایی، انرژی های تجدید پذیر، بیوتکنولوژی دریایی و استفاده از منابع هیدروکربن و معادن دریایی در حوزه اقتصاد دریایی اهمیت دارند.
از این رو محافظت از اقیانوس ها به عنوان میراث بین المللی و بین نسلی بشریت برای حیات کل زمین ضروری است. امروزه با افزایش انواع آلودگی های دریایی مانند پلاستیک ها و میکروپلاستیک ها، نفت و میعانات گازی، افزایش ورود انواع پساب فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی به محیط های دریایی و اقیانوسی، افزایش ورود فلزات سنگین به دریاها و اقیانوس ها، کاهش ذخایر آبزیان به دلیل برداشت بی‌رویه، از بین رفتن اکوسیستم های حساس و مهم مانند جنگل های مانگرو و آبسنگ های مرجانی، کاهش اکسیژن آبها، اسیدی شدن اقیانوس ها، ذوب شدن یخ‌های قطبی و تغییر در چرخه جریان های ترموهالاینی اقیانوس‌ها، حیات را در این پهنه های بزرگ آبی به خطر انداخته است. با توجه به شعار امسال روز جهانی اقیانوس به عنوان "بیدار کردن عمق‌های جدید" باید با آگاهی بخشی به جامعه، سازمان ها و نهادهای مرتبط نقش خود را در حفظ این اکوسیستم حیاتی ایفا نماییم.
دکتر مریم قائمی رئیس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس (بوشهر)
نائب رئیس کمیسیون منطقه ای اقیانوس هند مرکزی (IOCINDIO) و عضو هیئت علمی پژوهشگاه
روز جهانی دریاها و اقیانوس ها بستری را برای الهام بخشیدن به اقدام و ترویج شیوه های پایدار برای محافظت از اقیانوس ها با افزایش آگاهی در مورد مسائل حفاظت از اقیانوس ها، تشویق همکاری های جهانی و حمایت از تغییرات مثبت فراهم می نماید. اقیانوس ها با تهدیدات گوناگونی همچون آلودگی های پلاستیکی، صید بی رویه، اسیدی شدن و تغییرات اقلیمی مواجه اند که حیات دریایی و اکوسیستم ها را تهدید می کنند.
شعار امسال روز جهانی اقیانوس "بیدار کردن اعماق جدید" است که ایده کاوش، درک و حفاظت از قلمروهای وسیع و ناشناخته اقیانوس ها را منتقل می کند. این موضوع، فراتر از درک سطحی اقیانوس ها است و بر بررسی پیچیدگی‌های اکوسیستم‌های دریایی، چالش‌های حفاظتی و شیوه‌های پایدار آن تاکید می کند. با بیدار کردن اعماق جدید در روز جهانی اقیانوس، می‌توانیم تعهد عمیق‌تری به حفاظت از اقیانوس‌ها ایجاد کنیم، راه‌حل‌های نوآورانه برای آسیب‌پذیری اقیانوس‌ها را تقویت کنیم، و یک تغییر جهانی به سمت نظارت و حفاظت مسئولانه از این گنجینه آبی سیاره‌هایمان ایجاد کنیم. از همگان دعوت می کنم تا روز جهانی اقیانوس را با پذیرفتن جمعی این موضوع گرامی بداریم و با همکاری یکدیگر از دریاهای خود برای نسل‌های آینده محافظت کنیم.
دکتر کمال الدین کر رئیس مرکز اقیانوس شناسی دریای عمان (چابهار)
و عضو هیئت علمی پژوهشگاه
دریاها و اقیانوس‌ها یکی از محیط های زیستی مهم و بی قیاس برای حیات بشر و سایر موجودات زنده روی کره زمین می باشند. این منابع آبی، غنی از مواد غذایی هستند که برای تأمین نیاز غذایی میلیاردها نفر در سراسر جهان بسیار حیاتی است. اقیانوس ها منابع انرژی فراوانی از جمله انرژی موج و انرژی جزر و مد را فراهم می کنند که برای تأمین نیازهای انرژی جهانی بسیار ارزشمند می باشند. همچنین اقیانوس ها به عنوان یکی از بزرگترین مخازن دی اکسید کربن جهانی عمل نموده و نقش مهمی در کنترل اقلیم و جذب گازهای گلخانه ای دارند. دریاها و اقیانوس ها برای حمل و نقل، صید و صیادی، تجارت بین المللی، گردشگری ساحلی و صنایع دریایی نیز بسیار حائز اهمیت بوده و نقش اساسی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارند. اقیانوس ها به عنوان منبع اصلی برای بارش و تأمین آب شیرین برای زندگی در زمین قلمداد می‌شوند. اقیانوس‌ها و دریاها محیط زیست غنی و متنوعی از گونه های مختلف حیاتی را فراهم می کنند که برای حفظ تنوع زیستی و پایداری اکولوژیکی بسیار ارزشمند می باشند. با توجه به این نکات، می توان گفت که حفاظت از این منابع آبی برای زندگی پایدار و سلامت زمین بسیار ضروری است.
به منظور ایجاد توجه و آگاهی درخصوص اهمیت حفاظت از اقیانوس ها و منابع آبی جهان، تاریخ 8 ژوئن به عنوان روز جهانی اقیانوس ها معرفی شده و هر ساله شعاری برای آن انتخاب می شود. شعار روز جهانی اقیانوس برای سال 2024 نیز "بیدار کردن عمق های جدید" اعلام شده است. این شعار نشان دهنده تأکید بر شناخت عمیق اقیانوس ها، ناشناخته های آن و اهمیت حفاظت از آنها برای زندگی در کره زمین است. امروزه آلودگی دریاها و اقیانوس ها و همچنین بحرانی به نام اسیدی شدن اقیانوس ها به عنوان چالش های محیط زیستی در جهان باعث تلف شدن آبزیان فراوان در دنیا می شوند و تنوع زیستی را تحت تاثیر قرار می دهند. زباله های پلاستیکی، مواد نفتی، مواد شیمیایی صنعتی، کودها و ... به عنوان منابع اصلی آلاینده های محیط های آبی شناخته می شوند. شعار امسال روز جهانی اقیانوس ها لزوم مطالعه عمیق اقیانوس ها و دریاها به منظور ارزیابی و بررسی وضعیت کنونی آنها را نشان می دهد که این مطالعات می‌تواند شامل پایش های مستمر مناطق ساحلی و فراساحلی برای ارزیابی تغییرات محیطی و زیستی در اقیانوس ها و دریاها، بررسی تأثیرات فعالیت های انسانی مانند آلودگی، تخریب محیط زیست و تغییرات اقلیمی بر وضعیت اقیانوس ها و دریاها باشند. البته پیش بینی دقیق در مورد تنوع زیستی و میزان آلودگی در اقیانوس ها و دریاها در آینده بسیار پیچیده است و تحت تأثیر عوامل بسیار زیادی قرار دارند. با این حال، برخی از روندها و عواملی که ممکن است بر وضعیت تنوع زیستی و آلودگی در اقیانوس ها و دریاها در آینده تأثیر بگذارند عبارتند از: تغییرات اقلیمی شامل افزایش دما و اسیدی شدن اقیانوس ها، آلودگی دریاها از قبیل افزایش استفاده از مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و ورود فاضلاب ها به دریاها و اقیانوس ها، صید غیرقانونی و بی رویه که منجر به کاهش تنوع زیستی و تخریب محیط زیست در اقیانوس ها و دریاها می شود. قطعا با افزایش ورود این آلاینده ها به دریاها و اقیانوس ها وضعیت تنوع زیستی و آلودگی این محیط های آبی رو به وخامت خواهد رفت. اما با انجام اقدامات حفاظتی، مدیریت منابع و کاهش آلودگی، می توان بهبود در وضعیت این محیط های حیاتی را امیدوار باشیم.
شعار امسال روز جهانی اقیانوس ها می تواند الهام بخش و تحول آفرین برای افراد و سازمان های مرتبط با حفاظت محیط زیست و اقیانوس ها باشد و ترغیب کننده برای همکاری بیشتر سازمان ها و نهادهای بین المللی مرتبط با حفاظت از محیط زیست و اقیانوس ها برای ارزیابی عمیق تر وضعیت جهانی اقیانوس ها و تلاش همه جانبه برای بهبود شرایط زیستی آن.زمان آن فرا رسیده است که برای بازگرداندن سلامت اقیانوس ها با یکدیگر همکاری کنیم. به نظر می رسد از طریق روش های پایدار، می توانیم آن را ممکن کنیم و با هم در ایجاد دنیایی بهتر کار کنیم.
دکتر احمد منبوهی رئیس مرکز اقیانوس شناسی دریای خزر(نوشهر)
و عضو هیئت علمی پژوهشگاه
دریاها و اقیانوس ها به عنوان اساس زندگی دوسوم سطح کره زمین را پوشانده اند. همچنین، اقیانوس ها بخش زیادی از اکسیژن مورد استفاده در تنفس بشر را تولید و سهم بزرگی از دی اکسید کربن را جذب می کنند، مواد غذایی و غذا فراهم می آورند و اکوسیستم را تنظیم می نمایند. دریاها و اقیانوس ها از لحاظ اقتصادی برای کشورهایی که به گردشگری، شیلات و منابع دریایی برای تولید درآمد متکی هستند، حائز اهمیت می باشند و به عنوان بخش مهم و حمایت کننده تجارت بین المللی ایفای نقش می نمایند. دریاهای پیرامونی ما از دیدگاه های مختلف برای کشور، حایز اهمیت راهبردی هستند. دریاهای اطراف کشور بسان دروازه های اصلی جهان هستند و منابع امروزی و زیستی آن برای فعالیت های اقتصادی کشور حیاتی است. به علاوه این حوضه ها مرز مقدم دفاعی کشور نیز به شمار می آیند. با این وجود هم در شمال و هم در جنوب شناخت ما از محیط های دریایی هنوز قابل توجه نیست و متاسفانه در برخی موارد شناخت ما از این محیط ها کمتر از شناخت کشورهای فرامنطقه ای از آنها است. از این رو شناسایی محیط های دریایی پیرامون کشور هم برای بهره برداری از منابع آن و هم برای پایداری زیستی و دفاع از این حوضه دارای اهمیت اساسی است.
دانش دریایی و شناخت بوم سازگان دریاها و نیز نحوه عملکرد اجزای تشکیل دهنده آن و شناخت ارتباطات متقابل این اجزا بدون شک ما را در بهره برداری صحیح تر و اقتصادی تر از دریاها یاری خواهد نمود. برای مطالعات اقیانوس شناسی و شناسایی بهتر دریاهای پیرامون کشور جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت جغرافيايي، سياسي و فعاليتهاي اقتصادي آن به اطلاعات و مشاهدات اقیانوس شناسی نیاز است. متاسفانه فشارهای وارده از طرف بشر شامل بهره برداری نا متعارف از دریاها و اقیانوس ها، صید غیر قانونی ماهیان، فعالیت های ناپایدار آبزی پروری، آلودگی دریایی، تخریب زیستگاه، ورود گونه های بیگانه، تغییر اقلیم و اسیدی شدن اقیانوس ها خسارات زیادی برای اقیانوس ها و دریاهای جهان به بار آورده اند.
از اینرو با توجه به اینکه همه موجودات کره زمین حق زندگی در محیطی سالم را دارند یک روز به نام روز جهانی اقیانوس ها و دریاها نامگذاری شد. اولین بار در سال 1992 میلادی لزوم توجه و اهمیت به دریاها و اقیانوس ها در سطح جهانی مورد بحث قرار گرفت و در نهایت برای نشان دادن اهمیت این موضوع، در سال 2008 روز جهانی اقیانوس نامگذاری و تاریخ هشتم ژوئن به عنوان این روز تعیین شد. در واقع دریاها و اقیانوس ها بخش مهمی از زندگی انسان ها را در طول تاریخ تشکیل داده، به همین دلیل وجود یک روز جهانی به نام آن لازم و ضروری است تا مردم در مورد خطراتی که اقیانوس ها را تهدید می کند، آگاهی داشته باشند.
با توجه به اهمیت دریای خزر به عنوان بزرگترین گستره آبی محمدود در خشکی جهان، وجود 3 بندر مهم و فعال در حوزه جنوبی آن که دارای تبادلات گسترده ای با کشورهای اطراف و گاها فرا منطقه ای هستند و نیز شناگاهای گسترده در طول سواحل جنوبی دریای خزر، از این رو ایستگاه پژوهش و فناوری اقیانوس شناسی و علوم جوی مازندران (نوشهر) برنامه های متنوعی را به مناسبت روز جهانی دریاها و اقیانوس در قالب نشست و کارگاه های تخصصی با همکاری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و سایر سازمان‌های دریایی با حضور متخصصان داخلی به صورت مجازی برگزار می نماید، از جمله کارگاه با عنوان "تغییر اقلیم در دریای خزر با تاکید بر اثر افزایش دمای سطحی آب بر نماتودهای آزادزی" توسط دکتر مهرشاد طاهری و دو سخنرانی با عنوان " اقیانوس شناسی عملیاتی" توسط دکتر جعفر عزیزپور و "همزاد دیجیتالی اقیانوس ها" توسط دکتر احسان راست گفتار. به علاوه برنامه پاکسازی سواحل دریای خزر توسط محققان ایستگاه پژوهش و فناوری اقیانوس شناسی و علوم جوی مازندران و نیز آموزش به فرزندان کارکنان ایستگاه انجام می شود.
