برنامه پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان
با توجه به اهمیت محیط دریایی خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان از نظر منابع زیستی و غیر زیستی و مسائل راهبردی گوناگون و وجود استرس روزافزون بر این محیط دریایی ارزشمند، تدوین یک برنامه پایش بلند مدت در همه زمینه های مرتبط با آن ضروری به نظر می رسید. پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در راستای وظایف سازمانی خود با بکارگیری کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج، تجهیزات پیشرفته اندازه گیری و نمونه برداری، کادر متخصص و مجرب در زمینه های مختلف اقیانوس شناسی و آزمایشگاه های تخصصی، برنامه پایش بلند مدتی را برای مطالعه و رصد علایم زیستی و غیر زیستی خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان در حوزه های مرتبط با اقیانوس شناسی تدوین کرده است. مطالعات منظمی در حوزه های مختلف شامل اقیانوس شناسی فیزیکی، اقیانوس شناسی شیمیایی، اقیانوس شناسی زیستی، زمین شناسی دریایی، اقیانوس شناسی ماهواره ای، علوم جوی و فناوری و مهندسی دریا در یک شبکه پایش مشخص با برنامه زمانی معلوم، پیش بینی شده است.
نقشه ایستگاه ها در برنامه
در فاز نخست این برنامه با توجه به عدم شناخت کافی از فرآیند های فیزیکی، شیمیایی و زیستی حاکم بر این محیط و عدم اطلاع دقیق از تغییرات زمانی کوتاه مدت (ماهانه و چند سالانه) علایم و فاکتورهای محیطی، برنامه ریزی برای پایش در برخی ایستگاه های منتخب در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان با فرکانس زمانی 4 بار در سال انجام شد. از زمان آغاز فعالیت کاوشگر خلیج فارس تا کنون (آبان 1403) ، در راستای برنامه پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان، 9 گشت دریایی با کدهای PGE1801، PGE1802، PGE1803، PGE1804، PGE1901، PGE1902، PGE2101، PGE2102 و PGE2201 در محدوده آب های خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان در فصول مختلف سال (دی ماه 1396، اردیبهشت 1397، شهریور و مهر 1397، آذر و دی 1397، اردیبهشت 1398، آذر 1398، اسفند 1399، شهریور 1400 و دی و بهمن 1400) برگزار گردید.
در مجموع، طی حدود 131 روز کروز تحقیقاتی (1680 نفر-روز) تعداد 321 ایستگاه (با احتساب تکرارهای فصلی در برخی از ایستگاه ها) مورد اندازه گیری و نمونه برداری قرار گرفت. بیشترین تعداد ایستگاه ها (79) در گشت دریایی PGE2102 مورد ارزیابی، اندازه گیری و نمونه برداری قرار گرفت که از نظر پوشش جغرافیایی از دهانه اروند در شمال غرب خلیج فارس تا روبروی خلیج چابهار در دریای مکران را پوشش داد. در این گشت دریایی نمونه برداری از آب و رسوب و شناورزی های دریایی از مناطق کم عمق نزدیک ساحل (عمق حدود 10 متر) تا اعماق بیش از 1000 متر در دریای عمان انجام شد. در حالیکه، تمرکز گشت های PGE1801، PGE1802 و PGE1804 بر روی تنگه هرمز و بخش شرقی خلیج فارس بود. بیش از 30 عضو هیات علمی و کارشناس پژوهشی به طور مستقیم در گشت های دریایی و یا آنالیزهای آزمایشگاهی و تحلیل داده های حاصل، در این برنامه پایش همکاری و فعالیت می کنند.
دستاوردها
تولید و جمع آوری داده های اقیانوس شناسی (در زمینه های مختلف زیستی و غیر زیستی) و ایجاد بانک داده های (لینک به مرکز ملی داده ها) دریایی بومی از دریاهای جنوبی کشور که از ویژگی پیوستگی مکانی و زمانی مشخص و مناسبی برخوردار است از دستاوردهای اصلی این برنامه است.
تعیین وضعیت فعلی خلیج فارس و دریای عمان از نظر ساختار ستون آب و جریان های دریایی، کیفیت فیزیکی و شیمیایی آب و رسوب، میزان آلودگی در دریا، وضعیت جانوران و گیاهان دریایی (فراوانی، تنوع و سلامت) از دستاوردهای دیگر این برنامه است. تهیه اطلس اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان که حاوی ۱۶۰ نقشه از آنالیز بیش از ۴۲ پارامتر اقیانوس‌شناسی خلیج فارس و دریای عمان است که شامل اطلاعات جدید و با جزئیات در زمینه‌های مختلف اقیانوس‌شناسی می‌شود.
انتشارات علمی مرتبط
Basin scale monitoring of microplastics and phthalates in sediments from the Persian Gulf and the Gulf of Makran using GIS-based algorithms: Insights towards spatial … V Aghadadashi, A Mehdinia, M Rezaei, S Molaei… - Science of The Total …, 2024 – Elsevier
Environmental implications of the distribution and physical characteristics of surface sediments in the northern Persian Gulf MA Hamzeh - Geo-Marine Letters, 2021 – Springer
Estimation of the Secchi disk depth from the NASA MODIS-Aqua diffuse attenuation coefficient data in the northern Persian Gulf and the Gulf of Oman: A … K Kabiri - Regional Studies in Marine Science, 2022 – Elsevier
First record and range extension of the transversely dividing azooxanthellate coral Truncatoflabellum mortenseni Cairns and Zibrowius, 1997 (Scleractinia … A Maghsoudlou, P Alidoost Salimi, F Owfi - Marine Biodiversity Records, 2021 – Springer
Ghost shrimps (Crustacea, Decapoda, Axiidea) of the Persian Gulf explorer Cruise collection F Momtazi, V Sepahvand - Bulletin of Basrah Natural History …, 2021 - bjnhm.uobasrah.edu.iq
Historical eutrophication and pollution records off Bandar Abbas coast (North of Strait of Hormuz) using benthic foraminiferal ecology and geochemistry of trace … MA Hamzeh, E Koochaknejad, S Hamzei - Regional Studies in Marine …, 2021 – Elsevier
Hypoxia in the Persian Gulf and the Strait of Hormuz A Saleh, B Abtahi, N Mirzaei, CTA Chen… - Marine Pollution …, 2021 – Elsevier
Interference of CDOM in remote sensing of suspended particulate matter (SPM) based on MODIS in the Persian Gulf and Oman Sea G Mohammadpour, S Pirasteh - Marine Pollution Bulletin, 2021 – Elsevier
Mesozooplankton communities related to water masses in the Persian Gulf and the Gulf of Oman E Abedi, J Seyfabadi, A Saleh, A Sari - Marine Pollution Bulletin, 2023 – Elsevier
Mesozooplankton community in near-hypoxic and hypoxic layers of the Persian Gulf and the Gulf of Oman E Abedi, J Seyfabadi, A Saleh, A Sari - Marine Pollution Bulletin, 2022 – Elsevier
Neustonic microplastic pollution in the Persian Gulf K Kor, A Mehdinia - Marine pollution bulletin, 2020 – Elsevier
Nutrient regimes in a semi-enclosed marginal sea: The Persian Gulf M Ghaemi, S Hamzei, A Saleh… - Journal of Operational …, 2024 - Taylor & Francis
Nutrients and chlorophyll-a in the Gulf of Oman: High seasonal variability in nitrate distribution H Ershadifar, A Saleh, K Kor, A Ghazilou… - Deep Sea Research …, 2023 – Elsevier
Paleoceanography of the Strait of Hormoz and its link to paleoclimate changes since the mid-Holocene MA Hamzeh, M Khosravi, X Carton… - Continental Shelf …, 2021 – Elsevier
Reconstruction of the Persian Gulf SST variability over the last five millennia E Safarkhani, D Yarahmadi, MA Hamzeh… - Quaternary …, 2022 – Elsevier
Response of shelf waters in the northern Gulf of Oman to the passage of tropical Cyclone Shaheen (2021) H Lahijani, P Ghafarian, A Saleh… - … of Atmospheres and …, 2024 – Elsevier
Retrieval and validation of the Secchi disk depth values (Zsd) from the Sentinel-3/OLCI satellite data in the Persian Gulf and the Gulf of Oman K Kabiri - Environmental Science and Pollution Research, 2023 – Springer
Spatial and seasonal distribution of particulate phosphorous and nitrogen in the Persian Gulf: Nitrogen enrichment ties to diazotroph bloom in stratified warm waters H Ershadifar, A Saleh, E Koochaknejad, K Kor… - Marine Chemistry, 2023 – Elsevier
Spatial and temporal characterizations of seawater quality on marine waters area of the Persian Gulf M Ghaemi, G Mohammadpour, S Hamzei… - Regional Studies in …, 2022 – Elsevier
Spatial distribution of nutrients and chlorophyll a across the Persian Gulf and the Gulf of Oman M Ghaemi, B Abtahi, S Gholamipour - Ocean & coastal management, 2021 – Elsevier
Polychlorinated biphenyls (PCBs) in the Persian Gulf and Gulf of Oman: baseline report on occurrence, distribution, and ecological risk assessment M Shahbazian, A Zamani, A Mehdinia… - Environmental …, 2024 – Springer
The physical properties of the deep trench of the south of Greater Tunb island F Mohammadpour, M Soyufjahromi… - Iranian Journal of …, 2024 - ijgeophysics.ir
Surface microplastics dynamics in the Persian Gulf and Arabian Sea using numerical modelling and CYGNSS satellite estimations A Sobhani, SM Siadatmousavi, A Mehdinia - Marine Environmental …, 2024 - Elsevier