نگاهی به عوامل آلودگی خلیج فارس

خلیج فارس به علت ورود پساب آلاینده‌های کشاورزی و فاضلاب‌ها، وقوع پدیده‌های شکوفایی فیتوپلانکتونی و تغییرات آب و هوایی به ویژه افزایش دما، افزایش فعالیت‌های نفتی و صنعتی، تبادل محدود آب با دریای عمان و تخریب زیستگاه‌های ساحلی به مناطق مرده دریایی جهان اضافه می‌شود. حجم بالای روان آب‌های ناشی از فعالیت‌های کشاورزی، آبزی‌پروری و پساب فاضلاب‌های شهری و صنعتی امکان شکوفایی مضر فیتوپلانکتونی را افزایش داده است که با رشد سریع فیتوپلنکتون‌ها اکسیژن آب کاهش می‌یابد.

خلیج فارس یکی از داغ‌ترین آب‌های کره زمین را دارد، با افزایش دمای آب میزان حلالیت اکسیژن در آب کاهش می‌یابد، گرمایش جهانی و تغییرات آب و هوایی بیشترین اثرگذاری منفی بر میزان اکسیژن محلول خلیج فارس داشته است. همچنین به دلیل حجم بالای فعالیت‌های نفتی مانند حفاری و نشت نفت، آلاینده‌هایی مانند سولفور و فلزات سنگین در اکوسیستم‌های دریایی افزایش یافته است که باعث کاهش اکسیژن محلول در خلیج فارس شده است.

کشورهای حاشیه خلیج فارس به شدت به تأسیسات نمک‌زدایی و آب‌شیرین‌کن‌ها وابسته هستند، شیرین‌سازی آب دریا و افزایش پساب گرم و شور (شواربه) که حاوی مقادیر زیادی از مواد شوینده، رسوب‌زدا و جلبک‌زدا است نیز باعث کاهش اکسیژن محلول آب در نواحی نزدیک به این آب‌شیرین‌کن‌ها شده است. به دلیل تبادل محدود آب بین خلیج فارس و دریای عمان امکان خودپالایی در خلیج فارس کم است، از این رو احتمال تجمع آلاینده‌ها و کاهش اکسیژن محلول وجود دارد.

کاهش میزان آبسنگ‌های مرجانی به دلیل افزایش دما، کدورت آب، کاهش علف‌های دریایی و جنگل‌های حرا که به عنوان فیلتر طبیعی آلاینده‌ها عمل می‌کنند نیز باعث کاهش اکسیژن محلول در خلیج فارس شده است.

در خلیج فارس مناطق زیادی مستعد تبدیل شدن به منطقه مرده دریایی هستند، این مناطق شامل مناطق کم عمق ساحلی در محدوده سواحل بندرعباس به دلیل عمق کم و تراکم مواد مغذی ناشی از پساب‌های شهری، صنعتی، کشاورزی و مزارع پرورش میگو و تبادل محدود آب از مناطقی هستند که برای ایجاد منطقه مرده مستعدند.

نواحی مستعد ایجاد مناطق مرده دریایی

نواحی شمال خلیج فارس در محدوده مصب اروندرود، سواحل جنوبی عراق و کویت به علت حجم بالای پساب‌های کشاورزی حاوی فسفات و نیترات و تجمع رسوبات غنی از مواد عالی که باعث مصرف اکسیژن و کم اکسیژنی می‌شود نیز مستعد تبدیل شدن به منطقه مرده دریایی است. مناطق دیگری مانند خور موسی، بهمنشیر، اطراف بندر ماهشهر و عسلویه به دلیل تجمع زیاد صنایع نفت گاز و پتروشیمی، ورود پساب‌های صنعتی و آب شیرین کن‌ها و آلودگی‌های نفتی نیز در چنین وضعیتی قرار دارند.

سواحل امارات و قطر به دلیل توسعه جزایر مصنوعی که باعث اختلال در جریان آب می‌شود، تخلیه پساب آب‌شیرین‌کن‌ها و ساخت و سازهای زیاد در مناطق کم عمق ساحلی نیز از دیگر نواحی مستعد ایجاد مناطق مرده دریایی است. مناطق دیگری که آبسنگ‌های مرجانی در معرض نابودی قرار گرفتند مانند آب‌های اطراف جزایر کیش، لاوان، فارور و جزایر نزدیک به امارات متحده عربی به علت گرمایش، آلودگی، مرگ مرجان‌ها و افزایش مواد عالی مستعد کم اکسیژنی می‌باشد.

اقداماتی در جهت جلوگیری از گسترش مناطق مرده دریایی

برای جلوگیری و کاهش گسترش مناطق مرده دریایی در خلیج فارس نیاز است اقداماتی به صورت هماهنگ و فوری در سطح منطقه‌ای انجام شود. این اقدامات می‌تواند شامل مواردی مانند کاهش ورود پساب مزارع پرورش میگو، مزارع کشاورزی، پساب فاضلاب شهرها و صنایع به محیط‌های دریایی باشد. نظارت بر صنایع نفت و گاز و پتروشیمی برای کاهش نشت نفت فراورده‌ها به محیط‌های دریایی، استفاده از فناوری‌های مدرن و نسبتا پاک در نمک زدایی آب دریا و بازیابی پساب شور، کاشت و حفاظت از جنگل‌های حرا، احیای آبسنگ‌های مرجانی و افزایش مناطق حفاظت شده دریایی می‌تواند روند فزاینده افزایش مناطق مرده دریایی در خلیج فارس را کاهش دهد.

با پایش مداوم کیفیت آب‌های مناطق مختلف خلیج فارس شامل بررسی افزایش دما، شوری، اکسیژن محلول، مواد مغذی و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای کشورهای حوزه خلیج فارس می‌توان به چارچوب مشخصی برای کاهش مناطق مرده دریایی در این ناحیه دست یافت.

تصویب قوانین و استانداردهای سختگیرانه‌تر زیست محیطی و اعمال جریمه‌های سنگین برای آلوده کنندگان محیط‌های دریایی، آموزش جوامع محلی ساکن در مناطق ساحلی، توسعه گردشگری مسئولانه در قبال محیط زیست دریایی و ساحلی، به ویژه در مناطق حساس دریایی و ایجاد کنوانسیونی جهت حفاظت از خلیج فارس بین کشورهای حاشیه این خلیج و همکاری با سازمان‌های جهانی می‌تواند در کاهش ایجاد مناطق مرده دریایی موثر واقع شود.